Szlak Renasansu w Małopolsce na zamkach

Szlak Renesansu w Małopolsce
Zamek w Suchej Beskidzkiej, Zamek na Mirowie w Książu Wielkim, Zamek w Pieskowej Skale
10 lipca (niedziela), godz. 10.00 – 15.00, wstęp wolny

Program:

Zamek w Suchej Beskidzkiej i Zamek na Mirowie w Książu Wielkim

Na zamkach w Suchej Beskidzkiej i w Książu Wielkim, od 10.00 do 15.00, o każdej pełnej godzinie, zwiedzających zostaną nieodpłatnie oprowadzeni przez przewodników po tych obiektach oraz będą mogli wziąć udział w wydarzeniach towarzyszących zwiedzaniu. I tak, w Suchej Beskidzkiej, o godz. 10.00 Barbara Woźniak wygłosi wykład pt. Od dworu obronnego Castiglione-Suskich do renesansowej rezydencji magnackiej Komorowskich, a o godz. 13.00  udostępniona zostanie Kaplica Konfederatów Barskich na Górze Jasień. Będzie można także obejrzeć ekspozycję etnograficzną związaną z tradycyjną kulturą ludową Górali Babiogórskich i Żywieckich w tzw. Domku Ogrodnika. Odwiedzający Zamek na Mirowie w Książu Wielkim zostaną natomiast zaproszeni do udziału w bogatym programie zabaw renesansowych proponowanych przez Bractwo Rycerskie.

Zamek w Pieskowej Skale

Na Zamku w Pieskowej Skale zwiedzanie będzie odpłatne, ale o godz. 13.00 będzie można wysłuchać koncertu Kapeli Dworskiej Consortium Sedinum pt. L'art de la dance" – formy taneczne od XV do XVII wieku. Wstęp na koncert odbywać się będzie na podstawie bezpłatnych wejściówek dostępnych w Punkcie Informacji Miejskiej w Krakowie przy ul. św. Jana 2 od 7 lipca oraz na Zamku w Pieskowej Skale przed koncertem.

Wystąpią: Radosław Kamieniarz – skrzypce barokowe,  Marzena Matyaszek – skrzypce barokowe, Piotr Chrupek – altówka barokowa, Maciej Łukaszuk – wiolonczela barokowa oraz Urszula Stawicka – klawesyn

Program:   Michael Praetorius, wybór tańców ze zbioru Terpsichore MusarumConcerto  Rustico” G-dur na smyczki i continuo  RV 151 oraz Presto – Adagio- AllegroConcerto g-moll na smyczki i basso continuo oraz Largo- Allemanda- Sarabanda- Gavotta

Georg Philipp Telemann, Suite in D "La Lyra" na smyczki i continuo.TWV 55 oraz Ouverture –  Menuets I, II –  La Vielle –  Sicilienne, – Rondeau – -Bourrees I, II, – Gigue.

Kapela Dworska Consortium Sedinum powstała w 1999 roku w Szczecinie. Zespół jest jedyną profesjonalną formacją muzyki dawnej na Pomorzu Zachodnim. Nadrzędnym celem Consortium Sedinum jest kontynuacja tradycji muzycznych dawnego Szczecina. Działalność zespołu stanowi kontynuację dorobku twórczego Uniwersyteckiej Orkiestry Barokowej Consortium Iagellonicum działającej w latach 1992-2000 przy Uniwersytecie Jagiellońskim w Krakowie. Tworzą go artyści specjalizujący się w wykonawstwie muzyki dawnej na instrumentach z epoki z zachowaniem ówczesnej praktyki wykonawczej.  Kierownikiem artystycznym zespołu jest organistka i klawesynistka Urszula Stawicka, absolwentka krakowskiej Akademii Muzycznej.

Consortium Sedinum wykonuje muzykę od renesansu po klasycyzm na instrumentach historycznych, sięgając często po utwory mało znane, współcześnie nie publikowane i niedawno odkryte.
Bogate instrumentarium zespołu obejmuje oryginały i kopie instrumentów z epoki renesansu, baroku i klasycyzmu – fidel, taschengeige (skrzypce kieszonkowe), skrzypce barokowe, viola d’amore, altówka barokowa, viola da gamba, wiolonczela barokowa, klawesyn, wirginał i pozytyw organowy. Zespól współpracuje również z muzykami grającymi na instrumentach dętych – flet blokowy, bombardy, flauto traverso, obój barokowy oraz perkusyjnych.

Do wszystkich obiektów należy dojechać indywidualnie. Rezerwacja dotycząca udziału w autokarowym wyjeździe studyjnym została już zakończona.

Dodatkowe informacje na stronie internetowej projektu: www.szlakrensansu.pl

Szlak Renesansu 2011 – Obiekty prezentowane 10 lipca:

Przystanek 1: Zamek w Pieskowej Skale

Zamek w Pieskowej Skale po raz pierwszy wzmiankowany jest w dokumencie wydanym w 1315 roku przez Władysława Łokietka. Wg Długosza powstanie zamku wiąże się z okresem panowania Kazimierza Wielkiego, ale relacja ta dotyczy raczej przebudowy istniejącego tu już założenia obronnego. Długosz podaje, że w 1377 roku Ludwik Węgierski nadał zamek Piotrowi Szafrańcowi z Łuczyc dla złagodzenia sporu powstałego między węgierskimi dworzanami króla a Piotrem Szafrańcem, który w konsekwencji bójki miał zostać ranny i stracić ucho.

Pełne prawo własności zamku Szafrańcowie uzyskali dopiero w 1422 r. od Władysława Jagiełły, który w uznaniu zasług nadał zamek Piotrowi Szafrańcowi, podkomorzemu krakowskiemu. Zamek wraz z przylegającym dobrami pozostawał w rękach rodziny Szafrańców aż do 1609 roku.

Brakuje dokumentów wskazujących jak wyglądał zamek w XV w. Na podstawie rekonstrukcji uznaje się, że zabudowa wzgórza zajmowała dwa poziomy. Wyżej, 38 m nad dnem Doliny Prądnika i drogą, znajdowała się kwadratowa wieża strażnicza z dwoma budynkami mieszkalnymi i małym dziedzińcem wewnętrznym, niżej zaś – na poziomie dzisiejszego dziedzińca arkadowego – studnia i zabudowania gospodarcze, do których przylegał mur obronny.

Od 1542 r. zamek był w posiadaniu Hieronima Szafrańca, który podobno miał podjąć się jego przebudowy w 1 poł. XVI w., z prawdopodobnym udziałem włoskiego architekta Mikołaja Castiglione i współpracującego z nim Gabriela Słońskiego z Krakowa, nie wiadomo jaki był zakres tych zmian. Można tylko przypuszczać, że Hieronim Szafraniec, sekretarz króla Zygmunta I Starego, będący świadkiem wielkiej przebudowy królewskiej rezydencji na Wawelu, wprowadził pewne elementy renesansowe do wnętrz w Pieskowej Skale.

W 1557 r. zamek odziedziczył stryjeczny brat Hieronima, Stanisław, który dokonał przebudowy gotyckiego zamku w stylu renesansowym, wzorując się na wawelskiej rezydencji. Franciszek Siarczyński pisze, że Stanisław Szafraniec z Pieskowej Skały zamek wspaniały wystawił, ogrody zasadził, stawy i zwierzyńce założył. Dom tak był sprzętami ozdobiony, iż go z królewskim równano, a potomkowie jeszcze i w następnym wieku w tymże go stanie bez odmiany dla pamiątki utrzymywali. Zakończenie przebudowy wskazuje zapewne data „1578”, wykuta we fryzie obramienia okiennego przed wejściem na dziedziniec wewnętrzny.

Ostatnim właścicielem zamku z rodziny Szafrańców był Jędrzej, syn Stanisława. Po jego bezpotomnej śmierci w 1608 r. zamek ciągle zmieniał właścicieli. W 1640 r. zamek przeszedł w ręce Michała Zebrzydowskiego, starosty lanckorońskiego, który przede wszystkim wzmocnił system fortyfikacyjny i w pewnym stopniu zmienił sylwetkę budowli. Od wschodu, skąd zamek był ciągle narażony na ataki nieprzyjaciela, Zebrzydowski zbudował dwa potężne bastiony połączone kurtyną z bramą wjazdową pośrodku. Zamek uzyskał w ten sposób drugi dziedziniec, tzw. zewnętrzny. System obronny wprowadzony przez Zebrzydowskiego, wzmocniony drugą fosą przed elewacją kurtyny, reprezentował nowowłoski typ fortyfikacji, wykształcony we Włoszech w poł. XVI w. Zebrzydowski zbudował ponadto nad bramą wjazdową od strony dziedzińca wewnętrznego, wysuniętą ryzalitowo loggię oraz barokową kaplicę św. Michała na II piętrze.

 
W latach 1655 – 57 zamek zajęli Szwedzi, którzy dokonali w jego wnętrzach dużych zniszczeń. W 1667 roku  zamek przeszedł w ręce rodziny Wielopolskich herbu Starykoń. Pierwszy z nich, Jan Wielopolski, kanclerz koronny, starosta krakowski i poseł królewski, jeszcze w 1655 r. uzyskał od Ferdynanda III przywilej używania tytułu hrabiego na Pieskowej Skale. Tytuł ten zachowali także następni członkowie rodu Wielopolskich aż do 1842 r., kiedy to zamek był w ich posiadaniu. Wielopolscy, pełniąc wysokie urzędy w hierarchii państwowej rzadko przebywali w Pieskowej Skale, przez co pozbawiony opieki zamek popadł w ruinę.

Dopiero jeden z ostatnich reprezentantów Wielopolskich – Hieronim, koniuszy koronny, a od 1768 r. starosta krakowski, który zamieszkał w Pieskowej Skale, dokonał wielkiej przebudowy zamku, w wyniku której zatracił on swój renesansowy charakter i stał się bryłą pozbawioną wyraźnych cech stylowych. Zamurowano wówczas loggię widokową, a krużganki dla lepszego ogrzania wnętrz zamieniono w ciąg oszklonych korytarzy. Przebudowano także prawie wszystkie wnętrza, ościeża okienne i drzwiowe, pokrywając je dekoracją malarską. Barwną polichromią pokryto także wsch. elewację zamku i wszystkie elementy dziedzińca arkadowego. Zbudowano drugie piętro nad budynkiem oficyny, a w miejscu gdzie dzisiaj jest ogród włoski powstał budynek o trzech kondygnacjach: najniżej były stajnie, do których wjazd prowadził pod mostem arkadowym przed bramą w wieży zegarowej, na poziomie dzisiejszego dziedzińca zewnętrznego założono wozownie, zaś I piętro zajmowały pomieszczenia dla służby łowieckiej. Pomimo tak gruntownej przebudowy, Wielopolski przywrócił jednak zamkowi splendor rezydencji magnackiej.

W 1846 r. zamek przeszedł w ręce Sobiesława Augusta Mieroszewskiego i od tego czasu przeżywał trudne chwile. W wyniku pożaru (1850) zniszczeniu uległa najstarsza jego część, tj. wysoki zamek. W czasie powstania styczniowego rosyjski ostrzał spowodował kolejny pożar i zniszczenie cennego wyposażenia wnętrz. W latach osiemdziesiątych, kolejny Sobiesław z Mieroszewskich – prowadził w zamku prace remontowe wzbogacając go o elementy neogotyckie. Znany z hulaszczego trybu życia hrabia Krzysztof Mieroszewski – syn Sobiesława roztrwonił rodzinny majątek sprzedając między innymi zamek. Po krótkim czasie, nowy właściciel Michał Wilczynski odsprzedał zamek dr. Serafinowi Chmurskiemu, który zbudował u stóp zamku wille starając się nadać Pieskowej Skale charakter letniskowy. W 1902 roku w wyniku zadłużenia majątku Serafina Chmurskiego, ostatniego, prywatnego właściciela Pieskowej Skały, zamek trafił na licytację.Adolf Dygasiński zwrócił się na łamach "Kuriera Warszawskiego" z apelem ratowania zamku, perły polskiego renesansu, jedynego na szlaku Orlich Gniazd, który przetrwał w dobrym stanie. Dzięki tej inicjatywie powstało "Towarzystwo Akcyjne Pieskowa Skała", które wykupiło zamek za kwotę 60 tysięcy rubli. Po II wojnie światowej zamek w Pieskowej Skale przejął Skarb Państwa, po generalnej renowacji w latach 1950–1963 stał się on Oddziałem Państwowych Zbiorów Sztuki na Wawelu. Obecnie znajduje się tu stała ekspozycja „Przemiany stylowe w sztuce europejskiej od średniowiecza do połowy XIX wieku”.

Przystanek 2: Zamek na Mirowie w Książu Wielkim

Zamek na Mirowie w Książu Wielkim został wzniesiony w latach 1585-95 przesz Piotra Myszkowskiego, biskupa krakowskiego, dziedzica Książa Wielkiego i jego bratanka Piotra – Starostę Chęcińskiego. Myszkowski zlecił budowę swej rezydencji w Książu Wielkim królewskiemu architektowi – Santi Gucciemu z Florencji. W jej projektowaniu budowniczy nawiązał do wzorów włoskich pałaców wiejskich z początku XVI w. tzw. palazzo in fortezza, projektując kompozycję rygorystycznie osiową i symetryczną.

Budowla założona jest na planie wydłużonego prostokąta zorientowanego w kierunku północ-południe, w części środkowej ma 2 ryzality (od frontu i tyłu oraz występy przy bocznych ścianach). Zamek zbudowany z kamienia pińczowskiego jest dwupiętrowy i  podpiwniczony. Piwnice i parter mają renesansowe sklepienia kolebkowe z tzw. lunetami. Ściany zewnętrzne parteru i pierwszego piętra pokryte są fasetową rustyką a drugiego płaskie. Nad oknami pierwszego piętra, podobnie jak i dzisiaj były renesansowe gzymsy, a na każdym z nich był kartusz z herbem Myszkowskich, Jastrzębiec.

Wielkich zmian na zewnątrz i wewnątrz zamku dokonali w XVIII i IX w. właściciele Książa Wielkiego – Wielopolscy. Usunięto renesansowe szczyty budowli, a ryzalit środkowy podwyższono o trzecie piętro w którym znalazło się 5 okien. Nadbudówkę ujęto po bokach szczupłymi wieżyczkami, umieszczając na ich wierzchołkach wazony. Elewację zakończono szczytem lekko wygiętym, z okienkiem krzyżowym pośrodku. Na szczycie ustawiono trzeci wazon. W podobny sposób uwieńczono także fasady boczne, co możemy oglądać jeszcze dzisiaj. W okresie insurekcji kościuszkowskiej ta wspaniała rezydencja została zdewastowana. Szeroko zakrojone plany przebudowy ordynackiej rezydencji wysunięte przez A. Wielopolskiego – dziedzica Książa Wielkiego nie zostały w pełni zrealizowane. Prace budowlane na zamku osobiście przez niego nadzorowane prowadzone były w latach 1841-46.

Środkowe ryzality na trzecim piętrze opatrzono blankami a w narożnikach dobudowano neogotyckie wieżyczki. Szczyty fasad frontowych w stylu rokokowym zostały zachowane w formie XVIII-wiecznej.
W 1846 r. prace budowlane zostały przerwane, bowiem A. Wielopolski podjął decyzję ulokowania swej ordynackiej rezydencji w Chrobrzu. Równocześnie z zamkiem zbudowane zostały 2 symetryczne pawilony. Wzniesiono je na ryzalitach występujących na zewnątrz linii murów obronnych. Od strony zamku pawilony posiadają rozbudowane portyki i bogatą dekorację architektoniczną. Jeden z nich był dawniej kaplicą pałacową a drugi biblioteką.

Stoki wzgórza już w czasie budowy pałacu zostały regularnie ukształtowane przy pomocy siedmiu tarasów, czytelnych w terenie w chwili obecnej. Od zachodniej strony pałacu pierwotnie znajdował się duży dziedziniec, który przechodził w teren parkowo-leśny, zachowany do dzisiaj – zwany Zwierzyńcem.

Zamek na Mirowie w Książu Wielkim był jedną z pierwszych nowożytnych siedzib możnowładczych w Polsce, mając charakter wybitnie rezydencjonalny zgodnie z życzeniem fundatora, polityka i duchownego bpa P. Myszkowskiego. Wygląd i usytuowanie pałacu na wyniosłym wzgórzu sprawia, że jest często nazywany – polskim „Akropolem”.

Przystanek 3: Zamek w Suchej Beskidzkiej

W skład zespołu zamkowo-parkowego Zamku Suskiego wchodzą: zamek, oranżeria, zabudowania gospodarskie, poza murem zespołu przekształcony browar, a od południa i południowego – zachodu zespół parkowy. Z nieistniejących już dzisiaj zabudowań: folwark, stawy z wylęgarnią ryb, gorzelnia, młyn zamkowy nad Stryszawką, stajnie.

 Zawiązkiem zamku był dwór obronny wzniesiony ok. 1554 r. przez Kaspra Suskiego, usytuowany na północ od Rynku u podnóża góry Jasień. Budowla powstała z miejscowego kamienia łamanego, obrabianego stosownie do potrzeb nielicznych szczegółów dekoracyjnych budynku. Rozbudowany w okazałą magnacką rezydencję w 1614 roku z udziałem Piotra Komorowskiego. Powiększony i wewnątrz zmodernizowany ok. 1708 roku przez Annę z Lubomirskich Wielopolską voto Małachowską. Rekonstruowany w latach 1882-87 i 1905.

Murowany – trójskrzydłowy z czterema wieżami, zgrupowany dookoła prostokątnego dziedzińca z wjazdem od wschodu.Skrzydło południowe jednotraktowe – dwupiętrowe, częściowo podpiwniczone zakończone od wschodu dwupiętrową budowlą z II poł. XVI wieku, znacznie z czasem przekształcone. Budowla ta wysunięta na dziedziniec od tej strony opięta jest szkarpami i flankowana od wschodu dwoma wieżami: północno – wschodnią z II poł. XVI wieku i południowo-wschodnią z 1708 roku. Wieża południowo – wschodnia z balkonem w stylu Rejencji, z herbem Starykoń, z datą 1708 r. i chorągiewką z herbem Wieniawa wraz z drugą wieżą przy południowo – zachodnim narożniku zamku tego samego kształtu i z tego samego okresu flankuje zarazem południową elewację zamku.

Południowa elewacja zamku o rytmicznym układzie okien, zaakcentowana pośrodku portalami sieni i balkonu, zmodernizowana na początku XVIII wieku, zrekonstruowana została po pożarze zamku w 1905 roku. Na piętrze skrzydła południowego oraz wieży południowo – wschodniej znajdują się dwa kominki późnobarokowe z początku XVIII wieku: z herbem Wielopolskich Starykoń i Branickich Korczak. Skrzydło zachodnie jest dwupiętrowe z prostokątna dobudową od zachodu i czworoboczną wieżą zegarową przy narożniku północno-wschodnim, prawdopodobnie jest niejednolite. Połać północna z wieżą pochodzi z połowy XVI wieku natomiast połać południowa jest jednotraktowa z początku XVII w. Na piętrze znajduje się sala marszałkowska nakryta pułapem belkowym i ozdobiona kamiennym manierystycznym kominkiem z czterema kolumnami, ze szczytem ujętym wolutami, z bogatą dekoracją rzeźbiarską oraz herbami Korczak i Nowina (Piotra Komorowskiego i Katarzyny z Przeręb-Przerębskich Komorowskiej Starostów Oświęcimskich i Barwałdzkich hrabiów Liptowskich i Orawskich). Zasadnicze wejście do sali wiedzie wprost z dziedzińca po schodach jednobiegowych, które załamują się pod kątem prostym.

Na wieży zegarowej na piętrze usytuowana została kaplica z 1614 roku, rozczłonkowana wewnątrz pilastrami i sklepiona w formie kapy przepasanej na krzyż gurtami i uzupełnionej w narożnikach dwiema stykającymi się lunetami. Na ścianach widoczne fragmenty polichromii z pocz. XVII wieku. W ścianie frontowej nisza ołtarza z obrazem "Typus Christi de Cruce repsiti", będący repliką obrazu z 1654 r. Bogate późnorenesansowe obramienia okienne z ornamentem okuciowym z rantami i kaboszonami, w kaplicy natomiast skromniejsze obramienia okien i portali z połowy XVI wieku i pocz. XVII w. zachowane zostały głównie na elewacji zamku od strony dziedzińca. Skrzydło północne jest parterowe i niejednolite. Część zachodnia łącząca się bezpośrednio z wieżą zegarową jednotraktowa zbudowana w XVII wieku, część wschodnia dwutraktowa z XIX wieku.

Skrzydła południowe i zachodnie ozdobione są od dziedzińca piętrowymi krużgankami arkadowymi, filarowo – kolumnowymi z czworobocznymi występami – loggiami w narożnikach miedzy tymi skrzydłami oraz w narożniku między skrzydłem zachodnim i wieżą zegarową. Na arkadach dwa kartusze herbowe Topór – matki Piotra Komorowskiego i Starykoń Wielopolskich z datą 1757 r. O północy na krużgankach można również spotkać Białą Panią, która jest ponoć widmem Anny Konstancji z Lubomirskich Wielopolskiej. Na terenie przyzamkowego parku znajduje się piękna oranżeria, wybudowana w stylu neogotyku angielskiego oraz Domek Ogrodnika, w którym mieści się izba regionalna Towarzystwa Miłośników Ziemi Suskiej. Zgromadzone zbiory obrazują kulturę materialną i duchową Górali Babiogórskich i Żywieckich.

 Na górze Jasień znajduje się Kaplica wzniesiona dla upamiętnienia walk stoczonych przez Konfederatów Barskich z oddziałami rosyjskimi gen. Suworowa w 1771 roku. Powstała prawdopodobnie w 1773 roku. W części głównej mieści ołtarz z obrazem Matki Boskiej Częstochowskiej.

Koordynacja projektu:

 Katarzyna Trojanowska – [email protected]

Organizator:

Stowarzyszenie Willa Decjusza

Partnerzy:

Muzeum Okręgowe w Tarnowie, Muzeum Zamek w Pieskowej Skale, Muzeum Zamek w Suchej Beskidzkiej, Muzeum Archeologiczne w Krakowie, Zespół Szkół im. Wincentego Witosa w Książu Wielkim, Zespół Szkół Plastycznych w Tarnowie

Fundatorzy:

Projekt zrealizowano przy wsparciu finansowym Województwa Małopolskiego w ramach otwartego konkursu ofert z turystyki pn. Małopolska Gościnna

Projekt zrealizowano przy udziale finansowym Miasta Kraków

Sponsorzy:

Grupa Tauron, Grupa PZU, BP Europa SE, Siemens Sp. z o.o.

Partnerzy Medialni:

TVP Kraków, TVP Historia, Radio RMF Classic, Dziennik Polski, Spotkania z Zabytkami, Edukacyjny Kraków, Wrota Małopolski, Turystyka Małopolska, Kraków Zaprasza, Rodzinny Kraków.