Odpowiedzialność podmiotów zbiorowych

Na szczęście jest wyjście z kłopotu w sytuacji, gdy sąd bezprawnie orzekł o odpowiedzialności podmiotu zbiorowego, nakładając na tenże podmiot karę pieniężną za czyny zabronione popełnione przez członków zarządu tego podmiotu, albowiem prawomocne orzeczenia sądów podlegają wzruszeniu w trybie kasacji wniesionej do Sądu Najwyższego, a przy tego typu rażącym naruszeniu prawa wygranie sprawy i odzyskanie pieniędzy są niemal pewne.

Z uwagi jednakże na czysto prawniczy charakter zagadnienia i zawiłości proceduralne postępowania kasacyjnego, wskazane jest skorzystanie z pomocy wykwalifikowanego prawnika.

Podmiotem zbiorowym – w rozumieniu ustawy z dnia 28 października 2002 r. o odpowiedzialności podmiotów zbiorowych za czyny zabronione pod groźbą kary (Dz. U. Nr 197, poz. 1661 z późn. zm.; zwanej dalej u.o.p.z. ) – jest osoba prawna oraz jednostka organizacyjna niemająca osobowości prawnej, której odrębne przepisy przyznają zdolność prawną, z wyłączeniem Skarbu Państwa, jednostek samorządu terytorialnego i ich związków. Podmiotem zbiorowym jest również spółka handlowa z udziałem Skarbu Państwa, jednostki samorządu terytorialnego lub związku takich jednostek, spółka kapitałowa w organizacji, podmiot w stanie likwidacji oraz przedsiębiorca niebędący osobą fizyczną, a także zagraniczna jednostka organizacyjna.

Podmiotem zbiorowym jest więc w szczególności spółdzielnia, spółka jawna, spółka partnerska, spółka komandytowa, spółka komandytowo-akcyjna, spółka z ograniczoną odpowiedzialnością, jak i spółka akcyjna.

Zgodnie z art. 3 u.o.p.z. podmiot zbiorowy podlega odpowiedzialności za czyn zabroniony, którym jest zachowanie osoby fizycznej:

  1)   działającej w imieniu lub w interesie podmiotu zbiorowego w ramach uprawnienia lub obowiązku do jego reprezentowania, podejmowania w jego imieniu decyzji lub wykonywania kontroli wewnętrznej albo przy przekroczeniu tego uprawnienia lub niedopełnieniu tego obowiązku,

  2)   dopuszczonej do działania w wyniku przekroczenia uprawnień lub niedopełnienia obowiązków przez osobę, o której mowa w pkt 1,

  3)   działającej w imieniu lub w interesie podmiotu zbiorowego, za zgodą lub wiedzą osoby, o której mowa w pkt 1

– jeżeli zachowanie to przyniosło lub mogło przynieść podmiotowi zbiorowemu korzyść, chociażby niemajątkową.

Przepis art. 3 pkt 1 u.o.p.z. dotyczy w szczególności wspólników osobowych spółek handlowych (spółka jawna, spółka partnerska, spółka komandytowa, spółka komandytowo-akcyjna), a także członków zarządu spółdzielni oraz spółek kapitałowych (spółka z ograniczoną odpowiedzialnością,  spółka akcyjna).

Stosownie do art. 4 u.o.p.z. podmiot zbiorowy podlega odpowiedzialności, jeżeli fakt popełnienia czynu zabronionego, wymienionego w art. 16 u.o.p.z., przez osobę, o której mowa w art. 3 u.o.p.z., został potwierdzony prawomocnym wyrokiem skazującym tę osobę, wyrokiem warunkowo umarzającym wobec niej postępowanie karne albo postępowanie w sprawie o przestępstwo skarbowe, orzeczeniem o udzielenie tej osobie zezwolenia na dobrowolne poddanie się odpowiedzialności albo orzeczeniem sądu o umorzeniu przeciwko niej postępowania z powodu okoliczności wyłączającej ukaranie sprawcy.

Jednakże, zgodnie z art. 5 u.o.p.z. podmiot zbiorowy podlega odpowiedzialności, jeżeli do popełnienia czynu zabronionego doszło w następstwie co najmniej braku należytej staranności w wyborze osoby fizycznej, o której mowa w art. 3 pkt 2 lub 3 u.o.p.z.(culpa in eligendo), lub co najmniej braku należytego nadzoru nad tą osobą (culpa in custodiendo) – ze strony organu lub przedstawiciela podmiotu zbiorowego.

Przepis art. 5 u.o.p.z. w sposób zupełnie jednoznaczny przesłankę „zawinienia” podmiotu zbiorowego ustanawia jedynie w stosunku do osób wymienionych w art. 3 pkt 2 i 3 tej ustawy, poprzez wskazanie na „winę” w wyborze bądź nadzorze. Pominięcie w tym przepisie przesłanki własnej odpowiedzialności podmiotu zbiorowego za czyny osób wskazanych w art. 3 pkt 1 u.o.p.z., przy niewprowadzeniu jakichkolwiek innych zasad odpowiedzialności podmiotu za działania osób nim zarządzających, powoduje brak możliwości pociągnięcia podmiotu zbiorowego do odpowiedzialności za czyny zabronione tej kategorii osób .

Do kręgu osób wskazanych w art. 3 pkt 2 lub 3 u.o.p.z.nie należą więc te osoby, które w strukturze podmiotu zbiorowego działają w jego imieniu lub w interesie i w ramach własnego uprawnienia lub obowiązku, a więc w odniesieniu do spółek prawa handlowego – członkowie zarządów lub wspólnicy. Popełnienie czynu zabronionego przez te osoby nie stanowi zatem podstawy prawnej do orzeczenia odpowiedzialności podmiotu zbiorowego za czyny zabronione pod groźbą kary.

Z konstrukcji przepisów ustawy wynika zatem, że nie ma podstaw do orzeczenia odpowiedzialności podmiotu zbiorowego za czyn zabroniony popełniony przez członków organu zarządzającego tego podmiotu (por. postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 5 maja 2009 r., sygn. IV KK 427/08,Biul.SN 2009/6/17

Prawomocne orzeczenia sądów, orzekające odpowiedzialność podmiotu zbiorowego i nakładające na tenże podmiot karę pieniężną za czyny zabronione popełnione przez członków zarządu tego podmiotu, podlegają wzruszeniu w trybie kasacji wniesionej do Sądu Najwyższego.

www.legatum.pl