Sukces WOŚP pokazał, że Polacy chętnie angażują się w pomaganie, ale wyzwaniem jest, jak wzmacniać długofalowy wolontariat.

Sukces kolejnych edycji Wielkiej Orkiestry Świątecznej Pomocy jest dowodem, że Polacy chętnie angażują się w pomaganie w ramach dużych akcji charytatywnych, zwłaszcza gdy są prowadzone przez wiarygodną organizację i skutecznego lidera. Ale równolegle organizacje pozarządowe zwracają uwagę na kryzys długoterminowego zaangażowania w wolontariat. W wielu obszarach, gdzie potrzebne jest wsparcie, brakuje obecnie chętnych do regularnej pomocy. Instytucje centralne i samorządowe powinny zastanowić się, jak budować kulturę zachęcania do zaangażowania w pomoc potrzebującym.

Ponowny rekord zbiórek Wielkiej Orkiestry Świątecznej Pomocy, który w tym roku przebiegał pod hasłem „Płuca po pandemii” wskazuje, że Polacy chętnie angażują się we wspieranie celów społecznych, a skoordynowane akcje społeczne przynoszą spektakularne sukcesy. Z badania CBOS wynika, że 82% Polaków uważa, że wolontariat ma sens i realny wpływ na rzeczywistość. 62% uznaje, że Polska to kraj wolontariuszy. Polacy mają świadomość korzyści, jakie płyną z udziału w wolontariacie – 48% badanych uważa, że wpis o wolontariacie w CV zwiększa szanse na rynku pracy, a 86% jest zdania, że wolontariat pomaga nabrać doświadczenia i kompetencji. 86% uważa, że bycie wolontariuszem to powód do dumy. 

Wolontariat spełnia wiele niezwykle ważnych funkcji istotnych dla kształtowania kapitału ludzkiego i społecznego, ma również wiele form. Z drugiej jednak strony, wyniki różnych badań społecznych wskazują na potężne osłabienie chęci pomagania w ostatnich latach – zwraca uwagę prof. Mirosław Grewiński, prezes Polskiego Towarzystwa Polityki Społecznej i rektor Uczelni Korczaka. 

W 2023 roku 51% Polaków nie angażowało się w żadną formę pomocy potrzebującym. Niemal połowa badanych (44%) nie potrafi wskazać żadnej organizacji, która oferuje wolontariat. Dla 29% badanych barierą jest nie tyle nieznajomość organizacji, co brak wiedzy, jak się zgłosić. Rozległe badania wsparcia dzieci w pieczy zastępczej, wsparcia osób z niepełnosprawnościami, osób starszych czy bezdomnych, prowadzone przez Uczelnię Korczaka wskazują, że w każdym z tych obszarów istnieje olbrzymie zapotrzebowanie na wolontariat różnego rodzaju. 

– Mimo starań instytucji brakuje jednak osób, które chciałyby regularnie poświęcać nawet kilka godzin w miesiącu na wsparcie, działając długofalowo. Instytucje społeczne i organizacje pozarządowe mówią wręcz o zapaści w tym obszarze – mówi dr Joanna Lizut, eksperta Polskiego Towarzystwa Polityki Społecznej. 

Z niedawnych badań CBOS przeprowadzonych na zlecenie Szlachetnej Paczki wynika, że choć w jakieś formy pomocy (najczęściej bliskim czy sąsiadom) angażuje się ok. 8,5 mln osób, to w wolontariat na rzecz instytucji i organizacji – zaledwie ok. 8%.

– Po nagłej eskalacji wojny w Ukrainie doszło w Polsce do niezwykłej mobilizacji społecznej. Myślę, że pokazała ona, że Polacy lubią angażować się akcyjnie, zrobić coś osobiście i widzieć natychmiast efekt swojego zaangażowania. Dlatego to był moment tak efektownego i jednocześnie efektywnego działania. Mniej rozwinięta jest natomiast tradycja dzielenia się swoimi kompetencjami długofalowo, w formule dłuższego zaangażowania – podkreśla Helena Krajewska, rzeczniczka Polskiej Akcji Humanitarnej, najstarszej organizacji humanitarnej w Polsce.  Tymczasem w organizacjach pozarządowych i instytucjach potrzebne są różne kompetencje oraz praca cały czas, nie tylko wtedy, gdy trwa kryzys. Dlatego stali pracownicy i długoterminowi wolontariusze są kluczowi dla ich funkcjonowania.

Jak zwiększyć zaangażowanie w pomaganie? 

Według ekspertów Uczelni Korczaka, która kształci kadry w zakresie pedagogiki, pomocy społecznej i psychologii społecznej, by wzmocnić wolontariat należałoby rozważyć kilka kierunków działania:

• Zachęcanie do wolontariatu od najmłodszych lat, w rodzinach oraz w systemie edukacji. Zagadnienie wolontariatu, wspierania potrzebujących, dzielenia się czasem powinno pojawiać się np. na godzinach wychowawczych. Wolontariat warto pokazywać nie jako „proces zdobywania punktów”, ale motywację do samorozwoju i pomagania innym.
• Angażowanie w wolontariat grup społecznych, które nie są postrzegane jako oczywiste źródło wolontariatu, np. seniorów w ramach działań Seniors for Seniors (seniorzy wspierają seniorów, np. dotrzymując towarzystwa i zmniejszając poczucie samotności). Przykładem jest równi wykorzystanie kompetencji osób starszych np. na wystawach w muzeach, które jako wolontariusze oprowadzają zwiedzających lub inne formy dzielenia się kompetencjami i czasem przez osoby starsze. 
• Rozwój wolontariatu pracowniczego – programy te spełniają ważną funkcję w zachęcaniu do zaangażowania społecznego, w oparciu o kompetencje i pasje pracowników. 
• Poprawa komunikacji dotyczącej potrzeb wolontariatu w instytucjach i organizacjach pozarządowych: jak wskazały badania instytucji pomocy społecznej zrealizowane w II połowie 2023, wiele instytucji samorządowych potrzebujących wolontariatu nie komunikuje aktywnie swoich potrzeb w tym zakresie, nie jest przekonująca, nie potrafi zachęcić potencjalnych wolontariuszy do współpracy. Często „dobrej opowieści”, która tłumaczy sens zaangażowania nie mają także organizacje pozarządowe.
  W Wielką Orkiestrę Świątecznej Pomocy zaangażowało się w tym roku 120 tys. wolontariuszy, a cel Orkiestry wsparło miliony osób. – To zasługa profesjonalizmu i wiarygodności budowanej przez lata instytucji, która dzięki zaangażowaniu mediów skupia na sobie uwagę społeczną w dniu zbiórki. Kumulacja WOŚP w jednym dniu pozwala również odczuć wolontariuszom satysfakcję z efektu akcji.
  Na Wielką Orkiestrę Świątecznej Pomocy trzeba jednak spojrzeć również jak na wielką szkołę pomagania i zaangażowania. Orkiestra pokazała wielu osobom, że pomaganie jest dobrem i zarazem radością, i ma głęboki społeczny sens – podkreślają badacze z Polskiego Towarzystwa Polityki Społecznej. 

  Według ekspertów, tworzy to dobrą przestrzeń do budowania długofalowego zaangażowania w wolontariat w różnych obszarach. W Polsce działa ponad 100 tys. organizacji pozarządowych, z czego 61% angażuje w sposób regularny lub akcyjny wolontariuszy.To ponad 40 tys. fundacji, stowarzyszeń i innych organizacji pożytku publicznego rozsianych nawet w najdalszych zakątkach kraju, nie tylko w obrębie dużych miast. Potrzeby dotyczące wolontariatu będą zaś mocno rosnąć, m.in. ze względu na starzenie się populacji, wzrost liczby osób niesamodzielnych, odczuwanie samotności przez młodszych i starszych – a także głód wartości i poszukiwanie sensu w bliższych relacjach społecznych i trosce nie tylko o siebie, ale także o innych.