Razem teraz i w przyszłości

Minister Spraw Zagranicznych Ukrainy Dmytro Kułeba, poeta, tłumacz i eseista Serhij Żadan, historyczka prof. Natalia Jakowenko oraz ks. Serhij Dmitriev to laureaci tegorocznej edycji nagród Stowarzyszenia Forum Dialogu i Współpracy Polska-Litwa oraz Forum Dialogu i Współpracy im. Jerzego Giedroycia (Jerzy Giedroyć Dialogo ir Bendradarbiavimo Forumas). Wyróżnienia zostały wręczone w partnerstwie z Instytutem De Republica 16 sierpnia 2022 roku na Zamku Królewskim w Warszawie. Wydarzeniu towarzyszyła debata „Razem czy osobno – doświadczenie ostatnich 250 lat w naszym regionie Europy”.

Spotkanie zostało zorganizowane przez Instytut De Republica przy współpracy z Kancelarią Prezesa Rady Ministrów. Jednym z powodów podjęcia tego przedsięwzięcia jest przypadająca w tym roku 250. rocznica pierwszego rozbioru Polski, która prowokuje do debaty na temat historii, wyciągania lekcji z doświadczeń naszych przodków oraz dyskusji na temat przyszłości. – Historia za często wykorzystywana jest w Polsce do chłostania, do obwiniania Polaków i brania na nasze sumienia cudzych grzechów. Ja chciałbym, żeby historia służyła swemu powołaniu, czyli uczyła nas mądrości na przyszłość. Wierzę, że taka mądrość będzie owocem dzisiejszego spotkania. I choć czas jest trudny, to patrząc na to, jak współpracują narody dawniej połączone w jednym państwie – naród polski, naród litewski i naród ukraiński – jestem optymistą. Los rzucił nas w jeden z najtrudniejszych rejonów świata. Dziś po raz kolejny wchodzimy w geopolityczny zakręt historii. Nie wiemy co za nim jest, ale wiemy, że współpracując, możemy lepiej odpowiedzieć na wielkie wyzwania przyszłości – zwrócił uwagę w liście skierowanym do uczestników wydarzenia Premier Mateusz Morawiecki.

Zastępca Dyrektora Instytutu De Republica, Joanna Gepfert  podczas otwarcia spotkania podkreśliła: – 250 lat temu doszło do I rozbioru Rzeczypospolitej. Nie jest to data, którą należy świętować. Ale ten tragiczny moment w historii narodów, które go doświadczyły, może być punktem wyjścia do debaty, do której przystępujemy dziś, gdy mamy do czynienia z tą samą butą agresora i tymi samymi metodami –  przemocy i pogardy, gwałtów i upokorzeń a ponadto propagandy o ratowaniu porządku i potrzebie rozprawy z anarchią. (…) Wspólne po tych 250 latach doświadczenie Polaków, Litwinów i Ukraińców każe nam stawać razem, ramię w ramię, mimo że nie zawsze możemy liczyć na zrozumienie zachodniej części Europy.

Pierwszą część wydarzenia stanowiło wręczenie nagród Stowarzyszenia Forum Dialogu i Współpracy Polska-Litwa oraz Forum Dialogu i Współpracy im. Jerzego Giedroycia. Tegoroczne grono laureatów stanowili Ukraińcy, których łączy walka  na różnych frontach – o wolność i niezależność swojego narodu, a także misja niesienia prawdy o Ukrainie na polu politycznym, naukowym oraz historycznym, literackim czy w końcu duchowym.

– Dziękujemy tym, którzy w tych ciemnościach trzymają nas za rękę – w tych słowach zwrócił się do zebranych na Zamku Królewskim w Warszawie Minister Spraw Zagranicznych Ukrainy Dmytro Kułeba, pierwszy uhonorowany tego dnia. W krótkim przemówieniu nawiązał do roli, jaką w obecnej sytuacji geopolitycznej odgrywa tak zwany Trójkąt Lubelski, czyli Polska, Litwa i Ukraina. Podziękował za dotychczas udzieloną narodowi ukraińskiemu pomoc ale jednocześnie wskazał na równie istotną rolę tych państw w przyszłym procesie odbudowy Ukrainy.

Drugim nagrodzonym był pochodzący z Charkowa ukraiński pisarz, poeta, eseista Serhij Żadan, w Polsce znany przede wszystkim jako autor tomików „Historia kultury początku stulecia”, „Drohobycz”, oraz powieści „Hymn demokratycznej młodzieży”. Prof. dr hab. Anna Nasiłowska-Rek w laudacji wygłoszonej na jego cześć powiedziała, że jest autorem, którego twórczość wyraża tożsamość narodową Ukraińców oraz najnowszą historię. – Pisarze ukraińscy niosą światu prawdę. Ale dziś Ukraińcy nie dzielą się na pisarzy i nie-pisarzy, ale tych, którzy walczą i nie walczą o wolność – powiedział Serhij Żadan odbierając wyróżnienie.

Trzecią wyróżnioną została prof. Natalia Jakowenko – ukraińska historyczka, filolog klasyczny, profesor Akademii Kijowsko-Mohylańskiej w Kijowie. Jej opracowania dotyczące historii Polski oraz Ukrainy od lat docenianie są przez historyków na całym świecie. Uważają oni, że studiowanie jej naukowych opracowań umożliwia poznanie interpretacji wydarzeń wspólnych ukraińsko-polskich dziejów. Sama, w liście odczytanym przez prof. dr hab. Teresę Chynczewską-Hennel podkreśliła, że za swoje główne życiowe zadanie uważa „czyszczenie języka wspólnej historii z sowieckiej mowy nienawiści wobec dziejów Rzeczypospolitej”.

Ojciec Serhij Dmitriew, który jest kapelanem towarzyszącym żołnierzom walczącym na froncie donbaskim został czwartym – ostatnim wyróżnionym w tegorocznej edycji. Ma polskie korzenie. Działa na rzecz najuboższych, uczestniczy także w forach Lubelskiej Czwórki, łączącej intelektualistów Polski, Białorusi, Litwy i Ukrainy.  Zwracając się do zebranych przypomniał motto swojego pułku: „Za życiem będziemy tu stać do śmierci”.

W drugiej części wydarzenia odbyła się debata „Razem czy osobno – doświadczenie ostatnich 250 lat w naszym regionie Europy”. Zaproszeni do niej  paneliści: prof. Alvydas Nikžentaitis (litewski historyk, wykładowca Wileńskiego Uniwersytetu Pedagogicznego), Taras Vozniak (ukraiński kulturoznawca, politolog oraz dyrektor generalny Lwowskiej Galerii Sztuki im. Borysa Woźnickiego) oraz prof. Richard Butterwick-Pawlikowski (profesor polskiej i litewskiej historii na Uniwersytecie Londyńskim) podjęli  dyskusję o I rozbiorze Rzeczypospolitej również z własnej perspektywy. Odnieśli się do aspektów, które wciąż mogą budzić spory wynikające chociażby z różnych podejść czy też celowego zakłamywania historii. – Z perspektywy 250 lat widać, że mimo wielu różnic w kulturze politycznej narodów naszego regionu, więcej jest cech łączących. Łączy przede wszystkim szacunek dla demokracji i praw człowieka – zauważył Robert Kostro, dyrektor Muzeum Historii Polski, który moderował debatę. Historycy w toku rozmowy oraz żarliwej dyskusji popartej odniesieniami  do wydarzeń historycznych i obecnie toczącej się wojny na Ukrainie stwierdzili jednoznacznie, że jedynie w jedności i wspólnych działaniach jest nadzieja na pokój i suwerenność poszczególnych krajów.