Instytut De Republica 
W dniach 11-12 maja 2023 roku w Lublinie odbyła się międzynarodowa konferencja naukowa zatytułowana „Problemy międzynarodowego i krajowego bezpieczeństwa prawnego państw demokratycznych wobec agresji Rosji na Ukrainę: Polska – Słowacja – Ukraina – Niemcy”. Przez dwa dni prelegenci z Polski i państw ościennych dyskutowali na temat nowego porządku prawnego w Europie, który został wymuszony przez trwający od lutego 2022 roku konflikt w Ukrainie. Współorganizatorem wydarzenia był Instytut De Republica.
Lubelska konferencja była siódmą z cyklu, jednak pierwszą realizowaną od czasu wybuchu wojny w Ukrainie – konfliktu, który wywrócił do góry nogami dotychczasowy ład zarówno w Europie, jak i na świecie. Chęć świadczenia pomocy militarnej państwu ukraińskiemu, jak również udzielanie schronienia osobom uciekającym przed wojną wymusiły wiele zmian w porządkach prawnych wszystkich zaangażowanych w te kwestie państw. Właśnie o nich – tych dotychczas podjętych, jak i planowanych zmianach, także tych w samej Ukrainie – debatowali uczestnicy VII międzynarodowej konferencji naukowej „Problemy międzynarodowego i krajowego bezpieczeństwa prawnego państw demokratycznych wobec agresji Rosji na Ukrainę: Polska – Słowacja – Ukraina – Niemcy”.
– Są dwa sposoby prowadzenia walki – jeden prawem, drugi siłą. Pierwszy sposób jest ludzki, drugi zwierzęcy, zauważył już renesansowy filozof i pisarz Niccolò Machiavelli. Ten sam, który postulował oddzielenie moralności od polityki, użycie siły potraktował jako domenę zwierzęcą. Wierzymy, że nauki prawne mogą pomóc w rozwiązaniu spraw, które narodził agresywny konflikt. Nasza konferencja powinna być swego rodzaju mostem, który prowadzi do przyszłości – wskazała Joanna Gepfert, Zastępca Dyrektora Instytutu De Republica witając uczestników spotkania. Wicemarszałek Województwa Lubelskiego dr h.c Zbigniew Wojciechowski podczas otwarcia konferencji podkreślił z kolei aspekt dotyczący spraw wewnętrznych Ukrainy: – Chciałbym aby nasze spotkanie stało się inspiracją dla Ukraińców poprzez wskazanie, jakie akty prawne powinny być przez nią przygotowane i przyjęte , aby jak najszybciej znaleźć się w gronie państw demokratycznych – NATO i Unii Europejskiej.
Zaproszeni do udziału w konferencji naukowcy z ośrodków akademickich z Polski oraz zagranicy przedstawili w sumie ponad dwadzieścia referatów. Poruszono w nich takie kwestie jak prawo do samoistnienia i zachowania integralności terytorialnej Ukrainy wobec agresji Rosji; kryzys bezpieczeństwa prawnego w Europie; stanowisko NATO oraz Unii Europejskiej, w szczególności Niemiec wobec konfliktu; zmiany konstytucyjne w Polsce czy prawne aspekty udzielania pomocy Ukraińcom. Jednocześnie wszyscy zgodnie podkreślili, że Polska bardzo dobrze wypełnia swoją rolę w trwającej za wschodnią granicą wojnie, między innymi poprzez zabezpieczenie potrzeb życiowych i możliwości normalnego funkcjonowania przybywającym na teren naszego kraju obywatelom Ukrainy. Było to możliwe poprzez sprawne i niezwłoczne wprowadzenie konkretnych aktów prawnych, w tym zmian w polskiej konstytucji.
Unia Europejska także podejmuje szereg działań związanych ze wspieraniem Ukrainy. Jak wyliczyła dr Edyta Krzysztofik, Unia przyjęła dziesięć pakietów sankcji oraz regulacje umożliwiające wsparcie gospodarcze, humanitarne i militarne Ukrainy. Wspomniane sankcje stanowią przede wszystkim narzędzie służące realizacji wspólnej polityki bezpieczeństwa. Nałożone na przedsiębiorstwa i poszczególnych obywateli, mają wymusić zmiany gospodarcze i społeczne w Rosji. Nałożone do tej pory sankcje można podzielić na pięć grup: dyplomatyczne, embargo na dostawy broni, zakaz podróżowania dla osób objętych sankcjami, zakaz wstępu na terytorium UE oraz sankcje ekonomiczne – zamrożenie aktywów oraz gałęzi gospodarki. Do tej pory około 1500 osób zostało objętych sankcjami oraz ponad 400 firm.
W dalszych wystąpieniach zwrócono uwagę na potrzebę przesunięcia przyszłych działań na rzecz pokoju na drogę rozmów, pokoju, dyplomacji, jak również mediacji międzynarodowych. W kolejnych referatach omówiono również kwestie związane z nadaniem Ukrainie oraz Mołdawii statusu państw kandydujących do Unii Europejskiej. Wskazano na kilka najważniejszych konsekwencji związanych z tym faktem, między innymi na zabezpieczenie ich interesów na arenie międzynarodowej.
Podczas konferencji omówiono kwestie związane z sytuacją prawną obywateli Ukrainy, bezpośrednio dotkniętych działaniami militarnymi. Ks. prof. dr hab. Tomasz Barankiewicz, prof. ucz. wskazał między innymi na fakt, iż Ukraińcy przybywający do Polski de facto nie są traktowani jako uchodźcy, ponieważ przyznano im rozliczne prawa, zbieżne z tymi, które posiadają obywatele Polski (prawo do opieki zdrowotnej, edukacji, pracy itp.). W tej części spotkania prelegenci odnieśli się także do regulacji konwencji chroniących prawa człowieka, obowiązujących jak się okazało z pewnymi wyjątkami. Podkreślili między innymi, że dokumenty te opracowywane są przede wszystkim na czas pokoju, ponadto zawarte są w nich zapisy umożliwiające ograniczenie ich funkcjonowania na przykład w czasie wojny. To z kolei rodzi kolejne problemy, jak chociażby te związane z kwestią wymierzenia kary za popełniane w Ukrainie zbrodnie.
Dr Barbara Dudzik dokonała analizy zapisów prawnych, które można zastosować w kwestii skutecznego osądzenia Rosji za wywołaną wojnę i jej skutki. Wskazała kilka możliwości, między innymi jurysdykcję ukraińską, która obecnie sprowadza się do zbierania dowodów popełnianych na terytorium Ukrainy zbrodni. Podkreśliła jednak, że działania te odniosą skutek wyłącznie przy ściganiu sprawców najniższych rangą (żołnierzy, najemników). Jurysdykcja uniwersalna pozwala z kolei osądzić zbrodniarzy wojennych przez każde państwo, niezależnie czy ma ono bezpośredni związek ze sprawcami. Do zbrodni podlegających takiemu osądowi zaliczane są: zbrodnie agresji, wojenne, przeciwko ludzkości, oraz ludobójstwo. Polska prokuratura wszczęła śledztwo w tej sprawie już 28 lutego 2022 roku. Trzecim wariantem może być jurysdykcja Międzynarodowego Trybunału Karnego. Problem polega jednak na tym czy posiada on kompetencje do rozpoznawania spraw związanych z toczącymi się obecnie walkami na Ukrainie.
Niebawem na stronie internetowej Instytut De Republica będzie można wysłuchać wszystkich wykładów, które zostały wygłoszone podczas konferencji „Problemy międzynarodowego i krajowego bezpieczeństwa prawnego państw demokratycznych wobec agresji Rosji na Ukrainę: Polska – Słowacja – Ukraina – Niemcy”. Planowana jest również publikacja naukowa dedykowana zagadnieniom bezpieczeństwa w kontekście inwazji Rosji na Ukrainę.
Organizatorem wydarzenia była Komisja Prawnicza Polskiej Akademii Nauk Oddział w Lublinie, a współorganizatorami: Instytut De Republica, Stowarzyszenie Absolwentów i Przyjaciół Wydziału Prawa Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego, Wydział Prawa, Prawa Kanonicznego i Administracji KUL, Wydział Prawa i Administracji UMCS w Lublinie, Fundacja Polskiej Akademii Nauk, Wydział Prawa Uniwersytetu Trnawskiego w Trnawie na Słowacji, Wydział Prawa Państwowego Uniwersytetu Spraw Wewnętrznych we Lwowie na Ukrainie oraz Wydział Nauk Prawnych Towarzystwa Naukowego KUL.
***
Instytut De Republica został powołany na mocy zarządzenia nr 12 Prezesa Rady Ministrów z dnia 16 lutego 2021 r. Głównym celem jego działalności jest promocja i popularyzacja polskiej nauki w dziedzinie nauk humanistycznych i społecznych, wytworzenie mechanizmów i kapitału społecznego, który organizowałby się wokół idei państwowości oraz uwolnienie potencjału polskiej nauki w tych obszarach.
We współpracy z uczelniami wyższymi w Polsce i na świecie, jednostkami administracji państwowej oraz jednostkami badawczymi, Instytut De Republica organizuje konferencje naukowe i seminaria, które stanowić mają platformę wymiany opinii wobec prezentowanych na nich wyników naukowych prac badawczych. Zadaniem Instytutu jest też popularyzowanie najbardziej interesujących osiągnięć polskich naukowców w formie publikacji i multimediów.
Instytut De Republica docelowo ma stać się nowoczesnym zapleczem eksperckim, promocyjnym i wydawniczym dla niedocenianych w Polsce i poza jej granicami, a tak ważnych dla właściwego rozumienia naszej historii i zjawisk społecznych, dziedzin nauki.
