Instytut De Republica 
27 marca 2023 odbyło się kolejne spotkanie otwarte w ramach programu stypendialnego Joseph Conrad Fellowship, realizowanego przez Instytut De Republica. Tym razem naszym gościem byłem Łukasz Kozak – historyk mediewista, autor szeroko komentowanej książki na temat upioryzmu na ziemiach polskich. I to właśnie upiory – rozumiane nie jako fantazmatyczne widma, ale ludzie z krwi i kości – były głównymi bohaterami opowieści o polskiej nowoczesności.
„[Upiór] nie jest to opętany przez złego ducha; jest to zjawisko ludzkie i przyrodzone, ale niezwykłe i niepodobne do wytłumaczenia rozumem. Upiór rodzi się, jak utrzymują, z dwoistym sercem i dwoistą duszą. Aż do wieku młodzieńczego żyje nie znając sam siebie, nie mając świadomości swego jestestwa; ale gdy dojdzie do okresu przełomu w swym życiu, zaczyna odczuwać w sercu rozwijanie się popędu niszczycielskiego, i ta dusza, którą uczony Dalibor nazywa duszą negatywną, sercem negatywnym, zaczyna brać górę” – tak o upiorach mówił Adam Mickiewicz w Collège de France 16 lutego 1841 roku. To nie jedyne historyczne świadectwo przedstawiające upiory nie jako literackie zjawy albo wytwory ludowej wyobraźni, ale właśnie jako „zjawisko ludzie i przyrodzone”, realne osoby, spośród których część znamy z imienia.
Dlatego też o upiorach – jak przekonywał w trakcie spotkania Łukasz Kozak – trzeba myśleć nie w kategoriach zaproponowanej przez Marię Janion biografii symbolicznej, ale właśnie przez pryzmat historii naturalnej. I my również, razem ze stypendystami JCF, odłożyliśmy na chwilę teorie kulturowe, aby na upioryzm spojrzeć oczami historyka z etnograficznym warsztatem. W trakcie wydarzenia przeanalizowaliśmy źródła historyczne – teksty z epoki, opracowania, doniesienia prasowe, raporty służbowe – w których odnajdujemy świadectwa na temat żywych upiorów.
Czy zjawisko upioryzmu pomaga spojrzeć inaczej na genealogię polskiej nowoczesności? Dlaczego i w jaki sposób modernizacja wypierała upiory z polskich miasteczek i wsi? Jak recepcja upioryzmu wpływała na kształtowanie nowożytnej kultury katolickiej? Jak badać ludową tożsamość, wystrzygając się przy tym sprowadzania społecznych praktyk rytualnych li tylko do zabobonów? Jak pisać historię ludową nie tworząc nowej ludowej mitologii albo antymitologii? To tylko część pytań, które padły w trakcie dyskusji.
Kolejne spotkania otwarte w ramach programu Joseph Conrad Fellowship już wkrótce. W maju będziemy przyglądali się Paryżowi jako wielkiemu laboratorium polskości – laboratorium, w którym emigracyjne elity kulturalne wymyślały nową formę narodowej tożsamości. Harmonogram wszystkich wydarzeń dostępny jest na stronie internetowej (https://iderepublica.pl/joseph-conrad-fellowship/) w zakładce „Stypendium”.
***
Instytut De Republica został powołany na mocy zarządzenia nr 12 Prezesa Rady Ministrów z dnia
16 lutego 2021 r. Głównym celem jego działalności jest promocja i popularyzacja polskiej nauki
w dziedzinie nauk humanistycznych i społecznych, wytworzenie mechanizmów i kapitału społecznego, który organizowałby się wokół idei państwowości oraz uwolnienie potencjału polskiej nauki w tych obszarach.
We współpracy z uczelniami wyższymi w Polsce i na świecie, jednostkami administracji państwowej oraz jednostkami badawczymi, Instytut De Republica organizuje konferencje naukowe i seminaria, które stanowić mają platformę wymiany opinii wobec prezentowanych na nich wyników naukowych prac badawczych. Zadaniem Instytutu jest też popularyzowanie najbardziej interesujących osiągnięć polskich naukowców w formie publikacji i multimediów.
Instytut De Republica docelowo ma stać się nowoczesnym zapleczem eksperckim, promocyjnym
i wydawniczym dla niedocenianych w Polsce i poza jej granicami, a tak ważnych dla właściwego rozumienia naszej historii i zjawisk społecznych, dziedzin nauki.
