Instytut De Republica 
W Paryżu lat 30. i 40. XIX wieku narodził się pewien szczególny model polskiej nowoczesności. Nieznana dotąd rzeczywistość, w którą została wrzucona polska emigracja, faktycznie okazała się laboratorium – miejscem testowania nowych idei, przesuwania dotychczasowych wektorów myślenia oraz zasadniczej przemiany: z etosu walki powstańczej w etos pracy. Wątek paryski był głównym motywem kolejnej debaty w ramach programu stypendialnego Joseph Conrad Fellowship, która odbyła się 22 maja 2023 r.
Pierwsza połowa XIX wieku, którego hasłami wywoławczymi często są: romantyzm, powstanie listopadowe, emigracja paryska. Postanowiliśmy się tym sprawom przyjrzeć bliżej, odrzucając obiegowe, powierzchowne interpretacje.
Czym tak naprawdę była Wielka Emigracja? Biedującymi wygnańcami, elitą narodu na wychodźstwie, czy grupą młodych ludzi aspirujących do najsławniejszych europejskich salonów? A może zwykłymi ludźmi, którzy w Paryżu próbowali na nowo poukładać sobie życie? Opowieść o Wielkiej Emigracji wymaga uwzględnienia tych wszystkich, niekiedy wchodzących ze sobą w kolizję, wątków. Przekonywali nas o tym goście dyskusji: prof. Ewa Hoffman-Piotrowska (Instytut Literatury Polskiej UW) oraz prof. Remigiusz Forycki (Instytut Romanistyki UW).
W rozmowie szybko zarysowały się dwa modele egzystencji emigracyjnej: z jednej strony Polacy we Francji dążyli do adaptacji, chcieli chłonąć paryskie życie; z drugiej strony zależało im na odróżnieniu się, zaznaczeniu własnej, odrębnej tożsamości. W takim dialektycznym rozpięciu Polonia rozpoczęła na nowo organizować, oddolnie, wykorzystując z trudem pozyskiwane środki, życie wspólnoty. „To była jedyna polska emigracja w dziejach z tak silnym poczuciem misji” – zgodzili się nasi goście.
Jeśli Paryż stał się laboratorium, to przede wszystkim był laboratorium pracy organicznej – w Paryżu romantycy kładli podwaliny pod koncepcje myślenia organicznikowskiego, rozwiniętych później w dobie pozytywizmu. Jak podkreśliła rozmówczyni naszej debaty, prof. Ewa Hoffmann-Piotrowska: „Eksperymentem było zachować naród bez państwa. Zachować tożsamość, zachować język”. Była to jednak nie tylko materia eksperymentu, była to także kwestia ciężkiej codziennej pracy, z której właśnie rodziła się nowoczesna forma polska: filozofia pracy, poświęcenia indywidualności na rzecz wspólnoty.
W tej perspektywie romantyzm przestaje być wyłącznie projektem jednostkowego buntu, ale także jako heroiczna antropologia, wołająca – głosem wielkich intelektualistów – o potrzebę przebudowy ówczesnego świata, przepracowania tożsamościowego kryzysu i znalezienia nowej formy podmiotowości. Rodzi się nowa forma indywidualizmu, koncepcja człowieka heroicznego, zaangażowanego w życie wspólnoty, biorącego odpowiedzialność za jej los.
To była długa dyskusja – inspirująca do innego myślenia o Wielkiej Emigracji i polskim romantyzmie. W drugiej części spotkania tradycyjnie głos należał także do publiczności. Dziękujemy za tak liczną obecność, głosy, komentarze, rozmowy w kuluarach.
Kolejne wydarzenie otwarte w ramach Joseph Conrad Fellowship będzie już ostatnim spotkaniem tegorocznej, drugiej edycji programu stypendialnego. Polecamy zarezerwować czas 19 czerwca – przed nami wykład i dyskusja pt. Nowoczesność przeciw tradycji? Rewizje wieku XIX.
